HANU – Trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần trở thành công cụ hỗ trợ hữu ích trong nghiên cứu khoa học, giúp vượt qua rào cản ngôn ngữ, tìm kiếm tài liệu nhanh chóng và cải thiện chất lượng nghiên cứu. Tuy nhiên, ranh giới giữa “hỗ trợ học thuật” và “vi phạm đạo đức nghiên cứu” đang trở nên mong manh. Vậy làm thế nào để làm chủ AI đồng thời phát triển tư duy phản biện – kỹ năng không thể thay thế trong kỷ nguyên số.

TS. Nguyễn Văn Toàn – Giảng viên Khoa tiếng Pháp, Trường Đại học Hà Nội, người có nhiều kinh nghiệm tích hợp công nghệ vào giảng dạy cho biết, AI đang hỗ trợ nghiên cứu khoa học ở nhiều khía cạnh quan trọng.

Nguyễn Duy Phúc, thành viên nhóm nghiên cứu đề tài “Các chiến lược học từ vựng được sử dụng bởi sinh viên chính quy và văn bằng 2, chuyên ngành Ngôn ngữ Anh tại Trường Đại học Hà Nội”, chia sẻ: “Mình chủ yếu dùng Gemini để hoàn thiện ngữ pháp và cách hành văn. Mình paste từng đoạn vào và hỏi những câu đơn giản như: ‘Đoạn này dễ hiểu không?’, ‘Có lỗi ngữ pháp không?’, ‘Có từ nào nên thay thế không?”

Trong khi đó, Nguyễn Ngọc Phương Khanh, sinh viên thực hiện đề tài “Nghiên cứu mô hình hệ trợ giúp quyết định dành cho học sinh tại các địa phương trong việc lựa chọn trường đại học, cao đẳng dựa trên lý thuyết Stable matching”, có cách tiếp cận khác.

Tuy nhiên, cả hai sinh viên đều nhấn mạnh rằng AI chỉ là công cụ hỗ trợ, không thể thay thế hoàn toàn quá trình nghiên cứu. “AI không phải lúc nào cũng cung cấp thông tin chính xác,” Phương Khanh lưu ý.

Lưu ý, tại một số trường như trường Đại học Louvain tại Bỉ, sinh viên phải lưu giữ lại bản viết ban đầu và bản đã qua chỉnh sửa bởi AI để lưu vết minh chứng quyền tác giả của sinh viên đối với công trình nghiên cứu của bản thân.

AI đang hỗ trợ đắc lực cho nghiên cứu khoa học, nhưng lạm dụng có thể làm suy giảm tư duy độc lập của sinh viên. Dưới đây là những lưu ý quan trọng cho sinh viên khi ứng dụng AI vào quá trình nghiên cứu.

“Có nguy cơ những việc sinh viên cần làm để học tập và phát triển năng lực lại được giao cho AI thực hiện. Khi đó, các bạn sẽ không học được gì và không rèn luyện được kỹ năng cần thiết,” TS. Toàn cảnh báo.

Để thực sự làm chủ nghiên cứu, sinh viên cần tự đặt câu hỏi, tìm hiểu vấn đề, đọc hiểu tài liệu gốc và xây dựng lập luận chặt chẽ trước khi sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ.

AI có thể tạo ra các trích dẫn học thuật không tồn tại, cung cấp số liệu không được kiểm chứng, hoặc trộn lẫn nhiều nguồn dữ liệu khác nhau. Sinh viên cần đối chiếu với tài liệu gốc, tham khảo ý kiến chuyên gia và tìm đọc trực tiếp từcác nguồn đáng tin cậy.

“AI sẽ hỗ trợ tôi khi tôi có một ý tưởng còn mông lung. Nó gợi ý rằng tôi có thể nghiên cứu theo những hướng khác nhau, giúp tôi cụ thể hóa ý tưởng ban đầu,” TS. Toàn chia sẻ.

Sinh viên cần hiểu rằng mặc dù AI có thể hỗ trợ tìm kiếm, phân tích dữ liệu và hoàn thiện bài viết, nhưng việc tổng hợp, đánh giá và phát triển ý tưởng vẫn phải do con người đảm nhiệm.

Theo TS. Nguyễn Văn Toàn, sinh viên cần trang bị tư duy chủ động để tận dụng AI hiệu quả mà không phụ thuộc hoàn toàn vào công cụ AI.

Để sử dụng AI hiệu quả, sinh viên trước tiên cần hiểu rõ công cụ này là gì, cách thức hoạt động ra sao và giới hạn của nó.

Việc trải nghiệm AI, thử nghiệm các tính năng và đánh giá kết quả đầu ra sẽ giúp sinh viên nắm vững cách sử dụng công cụ này, từ đó tận dụng tối đa lợi ích mà AI mang lại.

Một trong những nguyên tắc quan trọng khi sử dụng AI là đặt tư duy cá nhân lên hàng đầu. Thầy khuyên sinh viên nên chủ động suy nghĩ và thực hiện trước khi nhờ đến sự hỗ trợ của AI để cải thiện chất lượng công việc. Khi sinh viên tiếp cận theo cách này, họ không chỉ tận dụng được sức mạnh của AI mà còn phát triển được tư duy phản biện, kỹ năng phân tích và sáng tạo của riêng mình.

Để biết mình có đang sử dụng AI đúng cách hay không, sinh viên cần tự đặt câu hỏi: “Liệu AI có giúp mình tiến bộ hay chỉ khiến mình ngày càng lệ thuộc?”. Thầy Toàn đưa ra phương pháp cho sinh viên để tự đánh giá: “Trước khi sử dụng AI, nếu bạn thấy công việc khó khăn hoặc không làm tốt được. Sau khi sử dụng AI, nếu bạn thấy công việc trở nên dễ dàng hơn và có thể tự mình thực hiện được, đó chính là lúc AI đã hỗ trợ bạn phát triển.”

Nếu sinh viên vẫn gặp khó khăn ngay cả khi có AI, hoặc vẫn phải dựa hoàn toàn vào AI để giải quyết vấn đề, thì họ chưa thực sự sử dụng công cụ này đúng cách.

Sinh viên nên học cách kết hợp nhiều nguồn tài liệu khác nhau, bao gồm sách, nghiên cứu, thảo luận với giảng viên và bạn bè để có cái nhìn toàn diện hơn. Đặc biệt, AI có thể tạo ra thông tin không chính xác hoặc thiếu khách quan, do đó việc kiểm chứng lại nội dung là vô cùng quan trọng.

Tóm lại, trí tuệ nhân tạo đang mở ra những cơ hội mới cho nghiên cứu khoa học, giúp sinh viên nâng cao hiệu suất làm việc và tối ưu hóa quá trình nghiên cứu. Tuy nhiên, để khai thác AI một cách hiệu quả, người dùng cần trang bị những kỹ năng phù hợp, từ tư duy phản biện đến khả năng đánh giá độ tin cậy của thông tin.